рдорд╣ुрдЖ рдмрдЪाрдУ рдЕрднिрдпाрди рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХрд░ोрдб़ों рдХा рдШोрдЯाрд▓ा, рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдХी рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ीрдп рдЬांрдЪ рдХी рдоांрдЧ।
рдордиेंрдж्рд░рдЧрдв़ рд╡рдирдоंрдбрд▓ाрдзिрдХाрд░ी рдкрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдХे рдЧंрднीрд░ рдЖрд░ोрдк।
рдордиेंрдж्рд░рдЧрдв़,28 AUGUST 2025, DDS MEDIA NETWORK। рдорд╣ुрдЖ рдмрдЪाрдУ рдЕрднिрдпाрди рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХрд░ोрдб़ों рд░ुрдкрдпे рдХे рдШोрдЯाрд▓े рдХा рд╕рдирд╕рдиीрдЦेрдЬ рдЦुрд▓ाрд╕ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЬिрд▓ा рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХрдоेрдЯी рдХे рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рд╕ौрд░рд╡ рдоिрд╢्рд░ा рдиे рд╡рдирдоंрдбрд▓ाрдзिрдХाрд░ी (DFO) рдкрд░ рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдФрд░ рд╡िрдд्рддीрдп рдЕрдиिрдпрдоिрддрддाрдУं рдХे рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧाрддे рд╣ुрдП рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╡िрд╖्рдгुрджेрд╡ рд╕ाрдп рдХो рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрдХрд░ рддрдд्рдХाрд▓ рдЬांрдЪ рдХी рдоांрдЧ рдХी рд╣ै।
рдоिрд╢्рд░ा рдиे рдЕрдкрдиे рдкрдд्рд░ рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд╣ा рдХि 21 рдПрд╡ं 25 рдЕрдЧрд╕्рдд рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╕рдоाрдЪाрд░ों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдШोрдЯाрд▓ा рдЙрдЬाрдЧрд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдордиेंрдж्рд░рдЧрдв़ рд╡рдирдоंрдбрд▓ рдиे “рдорд╣ुрдЖ рдмрдЪाрдУ рдЕрднिрдпाрди” рдХी рдЖрдб़ рдоें рдХрд░ोрдб़ों рд░ुрдкрдпे рдХा рдмंрджрд░рдмांрдЯ рдХрд░ рджिрдпा। рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдордиेंрдж्рд░рдЧрдв़ рдХे 63 рд╡рди рдк्рд░рдмंрдзрди рд╕рдоिрддिрдпों рдХे рдЦाрддों рдоें ₹3.29 рдХрд░ोрдб़ рдХी рд░ाрд╢ि рдЬрдоा рдХी рдЧрдИ рдеी, рд▓ेрдХिрди рдк्рд░ाрдХ्рдХрд▓рди рддैрдпाрд░ рдХрд░ ₹2.65 рдХрд░ोрдб़ рдЦрд░्рдЪ рджिрдЦा рджिрдпा рдЧрдпा। рд╣ैрд░ाрдиी рдХी рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЬрдоीрдиी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЗрди рд╕рдоिрддिрдпों рдоें рдХाрдо рдХा рдХोрдИ рдаोрд╕ рд╕рдмूрдд рддрдХ рдоौрдЬूрдж рдирд╣ीं рд╣ै।рдХрдИ рд╕рдоिрддिрдпों рдоें рдХाрд░्рдп рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдирджाрд░рдж рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдлрд░्рдЬी рдХाрдЧрдЬाрддों рдФрд░ рднाрд░ी-рднрд░рдХрдо рдЦрд░्рдЪ рдХा рд╣िрд╕ाрдм рдХिрддाрдм рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рдиे рдХрд╣ा рдХि рдпрд╣ рдкूрд░ा рдк्рд░рдХрд░рдг рдпोрдЬрдиाрдмрдж्рдз рддрд░ीрдХे рд╕े рдХी рдЧрдИ рд╡िрдд्рддीрдп рд╣ेрд░ाрдлेрд░ी рдФрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдХा рдЬ्рд╡рд▓ंрдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै।
рд╕ौрд░рд╡ рдоिрд╢्рд░ा рдиे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХो рднेрдЬे рдкрдд्рд░ рдоें рдоांрдЧ рдХी рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдкूрд░े рдоाрдорд▓े рдХी рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ीрдп рдЬांрдЪ рдХрд░ाрдИ рдЬाрдП। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рдоिрддि рдХी рдЬрдоा рд░ाрд╢ि, рдк्рд░ाрдХ्рдХрд▓рди рдФрд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдХाрд░्рдпों рдХा рдСрдбिрдЯ рдПрд╡ं рд╕ाрдЗрдЯ рд╡ेрд░िрдлिрдХेрд╢рди рдХрд░ाрдпा рдЬाрдП। рд╕ाрде рд╣ी рдмिрд▓-рдмाрдЙрдЪрд░ рдФрд░ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬों рдХी рдЧрд╣рди рдЬांрдЪ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рддाрдХि рдпрд╣ рд╕ाрдл рд╣ो рд╕рдХे рдХि рдлрд░्рдЬी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬों рдХे рдЬрд░िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рдЦрдЬाрдиे рдХो рддो рдирд╣ीं рд▓ूрдЯा рдЧрдпा।
рдоिрд╢्рд░ा рдиे рдпрд╣ рднी рдХрд╣ा рдХि рд╡рдирдоंрдбрд▓ाрдзिрдХाрд░ी рдордиीрд╖ рдХрд╢्рдпрдк рдХी рднूрдоिрдХा рдмेрд╣рдж рд╕ंрджिрдЧ्рдз рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдкूрд░ा рдШोрдЯाрд▓ा рдЙрдирдХी рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдоें рд╣ुрдЖ рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рджोрд╖ी рдкाрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рд╡ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдкрд░ рдХрдб़ी рд╡िрднाрдЧीрдп рдФрд░ рджंрдбाрдд्рдордХ рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП।
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЪेрддाрд╡рдиी рджी рдХि рдпрджि рдЗрд╕ рдШोрдЯाрд▓े рдХी рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рдЬांрдЪ рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рддो рдпрд╣ рд╕ाрдмिрдд рд╣ो рдЬाрдПрдЧा рдХि рд╕рд░рдХाрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░िрдпों рдХो рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рджे рд░рд╣ी рд╣ै। рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдРрд╕ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд▓ेрдЦा-рдЬोрдЦा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЕрди्рдпрдеा рдЬрдирд╣िрдд рдХी рдпोрдЬрдиाрдПं рдорд╣рдЬ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдХा рдЕрдб्рдбा рдмрдирдХрд░ рд░рд╣ рдЬाрдПंрдЧी।
рд╡рди рдк्рд░рдмंрдзрди рд╕рдоिрддि (рд╡рди рдоंрдбрд▓ рд╕рдоिрддि) рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╡рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рд╡рд╣ рд╕ंрд╕्рдеा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЧрдаिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрддा рд╣ै –
рдЬंрдЧрд▓ों рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди - рдпрд╣ рд╕рдоिрддिрдпाँ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд╡рди рдк्рд░рдмंрдзрди (Joint Forest Management - JFM) рдХे рддрд╣рдд рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ैं।
рд╕рдоिрддि рдХा рдЧрдарди рдХैрд╕े рд╣ोрддा рд╣ै? - рд╣рд░ рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдпा рдЧाँрд╡ рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡рди рд╡िрднाрдЧ рдХी рджेрдЦрд░ेрдЦ рдоें рдПрдХ рд╕рдоिрддि рдмрдиाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЧाँрд╡ рдХे рдЪुрдиे рд╣ुрдП рдк्рд░рддिрдиिрдзि, рдорд╣िрд▓ा рд╕рджрд╕्рдп, рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि/рдЬрдирдЬाрддि рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧ рдФрд░ рд╡рди рд╡िрднाрдЧ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╕рдоिрддि рдХा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдЧाँрд╡ рдХा рд╣ी рдХोрдИ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╕рдоिрддि рдХे рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп -
1. рдЬंрдЧрд▓ों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा – рдЕрд╡ैрдз рдХрдЯाрдИ, рдЖрдЧрдЬрдиी рдФрд░ рдЪोрд░ी рд╕े рдмрдЪाрдиा।
2. рд╡ृрдХ्рд╖ाрд░ोрдкрдг рдФрд░ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг – рдкौрдзाрд░ोрдкрдг рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиा।
3. рд╡рди рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдк्рд░рдмंрдзрди – рдорд╣ुрдЖ, рддेंрджूрдкрдд्рддा, рдЪाрд░, рд▓ाрдЦ, рд╢рд╣рдж рдЬैрд╕े рд▓рдШु рд╡рдиोрдкрдЬ рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рд╡िрдкрдгрди।
4. рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди – рдЬैрд╕े “рдорд╣ुрдЖ рдмрдЪाрдУ рдЕрднिрдпाрди”, “рд╣рд░िрдд рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рдЕрднिрдпाрди”, рдЯ्рд░ी рдЧाрд░्рдб рд╡िрддрд░рдг рдЖрджि।
5. рд▓ेрдЦा-рдЬोрдЦा рдФрд░ рдлंрдб рдк्рд░рдмंрдзрди – рд╕рдоिрддिрдпों рдХो рдЬो рд░ाрд╢ि рдоिрд▓рддी рд╣ै, рдЙрд╕рдХा рд╕рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ рдЦрд░्рдЪ рдХा рд╣िрд╕ाрдм рд░рдЦрдиा।
рдлंрдб рдФрд░ рд╡िрдд्рддीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рд╕рд░рдХाрд░ рдпा рд╡рди рд╡िрднाрдЧ рд╕े рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рд▓िрдП рдлंрдб рд╕ीрдзे рд╕рдоिрддि рдХे рдмैंрдХ рдЦाрддे рдоें рдЬрдоा рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╕рдоिрддि рдЙрд╕ рдлंрдб рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХाрд░्рдпों рдЬैрд╕े – рдкौрдзाрд░ोрдкрдг, рдЯ्рд░ी рдЧाрд░्рдб рдЦрд░ीрджी, рдордЬрджूрд░ी рднुрдЧрддाрди рдЖрджि рдоें рдХрд░рддी рд╣ै।
рд╣рд░ рдЦрд░्рдЪ рдХा рдмिрд▓-рдмाрдЙрдЪрд░ рдФрд░ рдк्рд░ाрдХ्рдХрд▓рди (Estimation) рдмрдиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╕िрдж्рдзांрдд рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╕рдХी рдСрдбिрдЯ рдФрд░ рд╕ोрд╢рд▓ рд╡ेрд░िрдлिрдХेрд╢рди рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै, рддाрдХि рдЧрдб़рдмрдб़ी рди рд╣ो।
рдХ्рдпों рд╡िрд╡ाрджों рдоें рд░рд╣рддी рд╣ैं
рд╕рдоिрддिрдпाँ?
рдХрдИ рдмाрд░ рд╕рдоिрддिрдпों рдХे рдЦाрддों рдоें рдХрд░ोрдб़ों рд░ुрдкрдпे рдЖрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЬрдоीрдиी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХाрдо рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХाрдЧрдЬों рдкрд░ рдмिрд▓-рдмाрдЙрдЪрд░ рдмрдиाрдХрд░ рдЦрд░्рдЪ рджिрдЦा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЕрд╕рд▓ рдоें рдХाрд░्рдп рдЕрдзूрд░ा рдпा рдирджाрд░рдж рд░рд╣рддा рд╣ै।
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рди рд╣ोрдиे рдФрд░ рд╡рди рд╡िрднाрдЧ рдХी рдвिрд▓ाрдИ рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдХ्рд╕рд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдФрд░ рдШोрдЯाрд▓े рд╕ाрдордиे рдЖрддे рд╣ैं।
